Zondag 10 november 2013

Vandaag, zondag 10 november, zouden we bezoek krijgen. Maar door omstandigheden werd deze afgezegd. En het weer zag er redelijk uit voor een wandeling. Ik had een en ander gelezen dat in het recreatiegebied Spaarnwoude.een historisch gemaal staat dat door vrijwilligers van de sloop is gered en weer is opgeknapt. En daar wilde we wel naar toe. Ik wist niet waar het gemaal stond, maar die gok wilde we wel nemen.

Dit is een stukje van het recreatiegebied. Rechtsboven aan is het Noordzeekanaal. Linksonder is,bij het water, het Spaarnwoude resort (hotel en diverse activiteiten).


















Vlakbij het resort troffen wij gemaal aan.

Via de site van www.oneindignoordholland.nl heb ik wat van de geschiedenis van het gemaal kunnen vinden.

Het gemaal Velserbroek in Velsen-Zuid.

Het gemaalcomplex is gebouwd in 1914 als ruwoliegemaal met centrifugaalpomp ten behoeve van de polder Velserbroek. Tegenwoordig is het in gebruik als electrogemaal met centrifugaalpomp. De oorspronkelijke ruwoliemotor staat nog in het gemaal opgesteld. Het complex bestaat uit een machinegebouw met voor- en achterwaterlopen, betonnen damsluizen, een uitwateringsduikersluis en een oorspronkelijke machinistenwoning.

 

Geschiedenis

In Velserbroek werd al in de dertiende eeuw bedijkt langs de noord- en oostzijde. De Velserdijk keerde het Wijkermeer en het IJ en sloot aan op de Sparendam (Spaarndam) die als in 1220 was gelegd tussen het Spaarne en het IJ.   De Velserbroek heeft nooit over een eigen bemaling beschikt, maar de polder kon het overtollige water via vier uitwateringssluisjes laten wegstromen. In de loop van de eeuwen zijn de oorspronkelijke houten sluisjes regelmatig vernieuwd en rond1770 in steen uitgevoerd. Hoewel ze sindsdien zijn gerepareerd en opnieuw ingemetseld, is de hoofdvorm onveranderd. Sinds de achttiende eeuw konden de sluisjes ook het polderwater met behulp van schuiven vasthouden, dat in droge zomers uitdroging van de gewassen voorkwam.

Gemaal Velserbroek

Bron: Provincie Noord-Holland

De aanleg van het Noordzeekanaal (1865-1876) had grote gevolgen voor de Velserbroek: de Wijkermeer werd ingepolderd, het IJ afgesloten en de zeewerende functie van de Velserdijk verviel. Belangrijker nog was dat de getijdenwerking kwam te vervallen, waardoor de natuurlijke afwatering in gevaar kwam.

Sinds 1883 werd een 6 pk stoomlocomobiel aangewend om in de winter aan de zuidzijde van de polder het water uit te pompen. In de zomer moest de locomobiel aan de noordzijde water inpompen. Met deze wisselende behoeften moest bij de bouw van het gemaal rekening worden gehouden. In 1913 werd begonnen met de bouw van het vaste gemaal. Als locatie werd de Oostlaandersluis gekozen.

 

 

 Gevelsteen in gemaal.

Stelling van Amsterdam

Het ministerie van oorlog wilde de sluis graag in de Stelling van Amsterdam betrekken om zo de onderwaterlegging van het gebied te kunnen regelen. Deze bemoeienis kan de reden zijn van de betrekkelijk vroege toepassing van het beton voor waterbouwkundige objecten.

Merkwaardige installatie

Niet alleen de buitenkant is van belang, ook het interieur heeft zeldzame waarde. Een 25 pk ruwolie Bronsmotor is direct gekoppeld aan een Louis Smulders centrifugaalpomp. Het merkwaardige aan deze installatie was het ontbreken van hulpapparaten met een onafhankelijke aandrijving. De vacuümpomp en de pomp waarmee de druk in de cilinder werd opgebouwd en waarmee de motor gestart werd, waren beide gekoppeld aan de krukas. Het nadeel hiervan was dat als de start niet lukte, volgens mondelinge overlevering de machinist gasflessen moest bestellen omdat hij niet in staat was de cilinder zelf te vullen.

Machinegebouw en machinistenwoning

Tussen vensters van het machinegebouw is een hardstenen gedenksteen ingemetseld, waarvan de tekst luidt: ‘Polder de Velserbroek bemalingsinrichting gesticht anno 1914 het bestuur baron W. van Tuijll van Serooskerkenm , dijkgraaf  P.A. Koelemij en A. Bulters heemraden Th. J. Wijnoldij Daniels secretaris, Ingenieur P. Hoogeboom, Civ. Ing. C.C. Schuller Opzichter.’

Het interieur van het machinegebouw bestaat uit twee ruimten: links de machineruimte met het aandrijf- en opvoerwerktuigen en rechts een berging en werkplaats. De ruimten zijn van elkaar geschiedenis voor een scheidingswand met twee deuren.
Op de machinistenwoning staat met sierlijke letters geschreven: De Velserbroek’.

Waarde

Het complex is van architectuurhistorische waarde als vroeg en zeer gaaf voorbeeld van een dieselgemaal en vanwege de goede hoofdvorm, detaillering en materiaalgebruik. Die waarde wordt ook ontleend aan de betonnen sluiswerken en de waterlopen als vroeg voorbeeld van de toepassing van gewapend beton in waterbouwkundige werken.
Om twee redenen is het complex van cultuurhistorische betekenis. Ten eerste als intact gebleven en daardoor zeldzaam geworden element uit de geschiedenis van de waterhuishouding, mede in relatie tot de Velserdijk met Oostlaandersluis. Ten tweede als element uit de krijgsgeschiedenis, in het bijzonder het gemaal met toebehoren waarmee de polder De Velserbroek onder water gezet kon worden en als onderdeel van de Stelling van Amsterdam.
Het complex is van belang vanwege zijn historische ruimtelijke betekenis voor de ontwikkeling van de polder Velserbroek en is tevens ruimtelijk-landschappelijk van waarde vanwege de ongeschonden ligging in de recreatiegebied Spaarnwoude.

Het interieur met machinerieën verdient bescherming om historisch-civiel-technische redenen waaronder met name de Brons Oliemotor met Smulders centrifugaalpomp en de uiterst zeldzame en gave eenheid van de installatie.

Monumentale status

Provinciale monumenten vertellen het verhaal van de geschiedenis van Noord-Holland en zijn bepalend voor de identiteit van de diverse regio's. Provinciale monumenten zijn beschermd op basis van de provinciale monumentenverordening. De provincie Noord-Holland wil dit erfgoed behouden en de beleving hiervan door haar bewoners en bezoekers zo breed mogelijk maken. De provinciale monumentenlijst bevat onder meer stolpboerderijen, kerken, waterstaatkundige werken, villa's en industrieel erfgoed.

Adres: Oostbroekerweg 15, Velsen-Zuid

(bron: oneindignoordholland)